Trong hành trình tìm kiếm những giải pháp tự nhiên để nâng cao sức khỏe và chất lượng cuộc sống, “saponin” nổi lên như một thành phần quý giá, đặc biệt được biết đến rộng rãi qua nhiều loại thực phẩm, đặc biệt là nhân sâm Mỹ. Vậy đây là hợp chất gì, chúng có những công dụng và ứng dụng như thế nào mà lại nhận được sự quan tâm lớn đến vậy? Hepius sẽ cùng bạn khám phá rõ hơn trong bài viết này, giúp bạn hiểu hơn về hoạt chất kỳ diệu này một cách đơn giản và dễ hiểu nhất.

Thông tin sơ lược về Saponin

Saponin là gì?

Saponin là một nhóm hợp chất tự nhiên đa dạng, được tìm thấy rộng rãi trong thực vật, từ các loại hạt, đậu, lá xanh cho đến một số sinh vật biển như sao biển hay hải sâm. Tên gọi này xuất phát từ tiếng Latin “sapo” có nghĩa là xà phòng, bởi vì chúng có khả năng tạo bọt như xà phòng khi chiết xuất từ thực vật chứa saponin được khuấy trong nước.

Về cấu tạo hóa học, saponin bao gồm hai phần chính: một phần ưa béo (aglycone hoặc sapogenin) và một hoặc nhiều phần đường (glycone) liên kết với nhau. Chính cấu trúc độc đáo này, có cả phần ưa nước và ưa béo, đã mang lại đặc tính hoạt động bề mặt, giúp chúng tạo ra bọt ổn định và có khả năng hòa tan nhiều chất khác.

Cấu trúc của saponin gồm 2 phần chính: Aglycone và glycone

Ban đầu, hợp chất này thường bị coi là chất kháng dinh dưỡng trong thực phẩm vì chúng có thể tương tác với các thành phần khác như protein, lipid, khoáng chất (sắt, kẽm, canxi) và ảnh hưởng tiêu cực đến sự hấp thụ của chúng. Tuy nhiên, những năm gần đây, với nhiều bằng chứng khoa học về lợi ích sức khỏe, saponin đã trở thành hợp chất có giá trị thương mại đáng kể, với nhiều ứng dụng mở rộng trong ngành thực phẩm, mỹ phẩm và dược phẩm.

Một số nhóm saponin phổ biến

Saponin được phân loại thành hai nhóm chính dựa trên cấu trúc của phần ưa béo (aglycone):

• Saponin Triterpenoid: Có cấu trúc 6 vòng với tổng cộng 30 nguyên tử carbon.
• Saponin Steroid: Có cấu trúc 5 vòng và chỉ có 27 nguyên tử carbon

Saponin được chia thành 2 nhóm phổ biến là saponin Triterpenoid và Saponin Steroid

Ngoài ra, một số nhà khoa học còn công nhận nhóm thứ ba là amine steroid hoặc saponin alkaloid, có cấu trúc cơ bản tương tự saponin steroid nhưng chứa nhóm NH thay vì nguyên tử O. Sự đa dạng về cấu trúc này tạo nên sự khác biệt về tính chất vật lý, hóa học và sinh học của saponin.

Sự đa dạng về cấu trúc cũng đi đôi với sự phân bố rộng rãi của saponin trong tự nhiên. Các hoạt chất này có mặt ở hầu hết các loại thực vật, từ những loại cây dược liệu quý giá cho đến các loại thực phẩm hằng ngày. Dưới đây là một số nguồn thực vật nổi tiếng có hàm lượng saponin dồi dào, được nhiều người biết đến:

• Nhân sâm Mỹ (Panax quinquefolius): Hàm lượng từ 1.4-5.6%.
• Nhân sâm châu Á (Panax ginseng): Hàm lượng từ 2.0-3.0%
• Cam thảo (Glycyrrhiza glabra): Hàm lượng từ 22.2-32.3%.
• Cây bồ hòn (Quillaja saponaria): Hàm lượng từ 9.0-10.0%.
• Đậu nành, yến mạch, rau măng tây, đậu gà, cỏ linh lăng và nhiều loại thực vật khác.

Nhiều loại thực vật chứa trong mình lượng saponin dồi dào. Trong số đó có thể kể đến nhân sâm Mỹ, cam thảo, cây bồ hòn

Công dụng của saponin

Saponin sở hữu nhiều hoạt tính sinh học đa dạng, mang lại nhiều lợi ích đáng kể cho sức khỏe con người. Chúng đã được chứng minh hiệu quả trong việc chống ung thư, chống viêm, cũng như hoạt động như các chất kháng khuẩn mạnh mẽ.

Chống ung thư

Saponin cho thấy tác dụng chống ung thư đầy hứa hẹn trong nhiều nghiên cứu. Chúng có thể kích hoạt quá trình tự chết của tế bào ung thư (apoptosis), ức chế sự phát triển của tế bào khối u và ngăn chặn quá trình hình thành mạch máu mới nuôi dưỡng khối u (angiogenesis). Một số loại đã được nghiên cứu về khả năng phòng ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của nhiều loại ung thư, bao gồm ung thư vú, phổi, tuyến tiền liệt và ruột kết.

Tăng cường hệ miễn dịch

Nhiều loại đóng vai trò như các chất bổ trợ và kích thích miễn dịch. Chúng tăng cường phản ứng miễn dịch chống lại nhiễm trùng và bệnh tật, kích hoạt các tế bào miễn dịch như đại thực bào vốn đóng vai trò quan trọng trong việc chống lại nhiễm trùng. Ngoài ra, saponin còn được sử dụng làm chất bổ trợ trong vắc-xin để tăng cường phản ứng miễn dịch và cải thiện hiệu quả của vắc-xin.

Saponin có công dụng giúp tăng cường và kích thích hệ miễn dịch

Giảm cholesterol

Saponin có khả năng tạo ra các hợp chất không hòa tan với cholesterol, cũng như các sterol và axit mật khác. Chúng có thể giữ lại tổng lượng cholesterol, LDL (cholesterol xấu) và muối mật trong ruột, ức chế sự hấp thụ của chúng mà không ảnh hưởng đến mức HDL (cholesterol tốt). Điều này dẫn đến việc giảm mức cholesterol trong máu, đặc biệt là cholesterol LDL, góp phần vào sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ mắc bệnh tim.

Chống oxy hóa

Saponin có hoạt tính chống oxy hóa, giúp trung hòa các gốc tự do và giảm stress oxy hóa trong cơ thể. Gốc tự do là các phân tử không ổn định có thể gây hại cho tế bào và góp phần vào quá trình lão hóa cũng như nhiều bệnh tật khác. Bằng cách loại bỏ các gốc tự do này, saponin giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương và tăng cường sức khỏe tổng thể.

Saponin có khả năng chống oxy hóa nhờ khả năng trung hòa các gốc tự do

Ứng dụng của saponin

Các chiết xuất thực vật chứa saponin đã được sử dụng rộng rãi trong thực phẩm và các ứng dụng công nghiệp khác, chủ yếu như các chất hoạt động bề mặt và tạo bọt trong nhiều thế kỷ. Gần đây, chúng đang dần lấy lại sự phổ biến, đặc biệt trong các ứng dụng chăm sóc da và mỹ phẩm.

Ứng dụng trong y học

Saponin được coi là tiền dược chất vì chúng được chuyển hóa thành các chất có hoạt tính dược lý sau khi được chuyển hóa trong cơ thể. Nhiều nghiên cứu in vivo đã chứng minh các đặc tính tan máu, chống viêm, kháng khuẩn, kháng nấm, kháng virus, diệt côn trùng, chống ung thư, bảo vệ gan của chúng.

Bên cạnh đó, hợp chất này cũng có thể có lợi cho việc giảm mỡ máu và có khả năng giảm nguy cơ mắc bệnh tim ở người. Chúng có thể đóng vai trò chính trong việc bảo vệ khỏi ung thư. Nghiên cứu trên tế bào ung thư ruột kết cho thấy chính phần lõi saponin ưa béo có thể chịu trách nhiệm cho hoạt tính sinh học này.

Ginsenoside, một loại saponin được tạo thành bởi các loài nhân sâm (Panax), nổi tiếng với các hoạt động chống oxy hóa, chống viêm và chống ung thư và được sử dụng rộng rãi trong y học. 

Mặc dù saponin mang lại nhiều lợi ích sức khỏe và đang được dùng trong y học thay thế, chúng ta vẫn cần nhiều nghiên cứu sâu hơn. Cụ thể là phải hiểu rõ cách tương tác với cơ thể ở cấp độ hóa học và sinh học, để có thể khẳng định chắc chắn về hiệu quả và mức độ an toàn khi sử dụng cho con người hoặc động vật.

Nổi bật trong số các saponin là ginsenoside – Một hợp chất đặc hữu trong thực vật họ Panax

Chất tạo bọt tự nhiên

Saponin từ Quillaja nổi tiếng về khả năng tạo bọt. Trong lịch sử, người dân bản địa Chile đã sử dụng dung dịch nước vỏ cây Quillaja saponaria để gội đầu và giặt quần áo vì nó tạo ra bọt giống như xà phòng. Chất lượng và số lượng bọt được tạo ra trong chiết xuất được sử dụng để định lượng nồng độ saponin trong chiết xuất. Chiết xuất Quillaja thể hiện khả năng ổn định bọt tốt, với 85% bọt vẫn nguyên vẹn sau 1 giờ bảo quản.

Chất hoạt động bề mặt và chất nhũ hóa tự nhiên

Nhờ cấu trúc lưỡng tính với một phần ưa béo và một phần đường ưa nước, saponin thể hiện đặc tính hoạt động bề mặt giống như xà phòng hoặc chất tẩy rửa. Khi hòa tan trong nước, phần ưa béo của chất này có xu hướng tránh xa nước, điều này làm giảm sức căng bề mặt và gây ra hiện tượng tạo bọt.

Saponin cũng là những chất nhũ hóa tự nhiên hiệu quả, giúp hình thành và ổn định các nhũ tương dầu trong nước với các hạt dầu rất nhỏ. Đặc tính này làm cho saponin từ Quillaja phù hợp cho nhiều ứng dụng trong các sản phẩm thực phẩm vì chúng ổn định trong phạm vi rộng các thông số môi trường (pH, cường độ ion, nhiệt độ). Hiện tại, thành phần này trong Quillaja đang được ứng dụng thương mại làm chất nhũ hóa với protein sữa và trứng, thông qua việc ổn định bằng tương tác tĩnh điện và kỵ nước cũng như các vị trí liên kết đường cụ thể.

Nhờ mang đặc tính làm chất nhũ hóa, Quillaja được ứng dụng trong thương mại làm chất nhũ hóa với protein sữa và trứng

Với tiềm năng to lớn trong nhiều ứng dụng, đặc biệt là trong ngành thực phẩm, mỹ phẩm và dược phẩm, saponin đang mở ra những triển vọng mới trong việc nâng cao chất lượng thực phẩm và sức khỏe con người. Mặc dù còn một số thách thức cần được giải quyết như vị đắng và độc tính gây độc tế bào ở nồng độ cao, nhưng với xu hướng tiêu dùng chú trọng thành phần tự nhiên, saponin hứa hẹn sẽ chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể trong thập kỷ tới.

Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và dễ hiểu về saponin, một hợp chất với nhiều công dụng và ứng dụng trong cuộc sống. Đặc biệt, nếu bạn quan tâm đến những sản phẩm có chứa saponin chất lượng như ginsenoside có trong nhân sâm, đừng ngần ngại liên hệ với Hepius Sâm Mỹ CK qua Hotline 083 240 9483 để được tư vấn trong thời gian sớm nhất!

Xem thêm

Ginsenoside – Viên Ngọc Ẩn Sau Công Dụng Diệu Kỳ Của Nhân Sâm

Sâm Wisconsin – Tinh Hoa Đất Mỹ Dành Cho Người Việt

Nhân Sâm Mỹ: 5 Sự Thật Thú Vị Có Thể Bạn Chưa Biết

Tài liệu tham khảo

1. Perspectives on Saponins: Food Functionality and Applications

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37686341/

Ngày tham khảo: 26/06/2025